شهرگل وگلاب
شهرگل وگلاب........شهرگل وگلاب
شهرگل وگلاب........نیاسر شناسی
نیاسر
نیاسر
شهری در کنار کویر نمک کاشان و آران و بیدگل که حدود 30کیلومتر از کاشان
فاصله دارد و در شمال غرب آن واقع شده است. نیاسر آخرین و شمالیترین شهر
منطقه جغرافیایی استان اصفهان است و از 41 باب مزرعه و 40 روستا ودهکده
تشکیل شده است. در کتاب تاریخ کاشان صفحات 147 و 148، نام 37 باب مزرعه
ازمزارع نیاسر و 4 باب از مزراع اسحاق آباد که جزء بخش نیاسر است، آورده
شدهاست.
همسایگان نیاسر روستاهای همچون؛ مشهد اردهال، حسنارود، اسحاق آباد، نشلج، استرکمیباشند. در اطراف نیاسر نیز کوههایی از رشته کوههای زاگرس (کرکس) قرار دارند.
پیشینه تاریخی
پیشینهی تاریخی نیاسر به قبل از اسلام و زمانساسانیان برمیگردد که به نقل کتاب تاریخ قم و تاریخ کاشان اینچنین نوشتهاند: "و درتاریخ قم به وصفی دیگر وجه تسمیهی نیاسر و بنا و بنیاد آنجا ناطق است که اردشیر پادشاهعجم بعد از فتح و غلبه اصفهان بر سر این چشمه آمد. محلی رفیع و خوش آب و هوایافت. گفت همانا سه روز عشرت کنیم، چه این محلی است یا روح و فضا و از وفور گل ولاله و ریا چین نگارخانه (نگارنامه) چین است و نقش ارتنگی. بزمی ملوکانهآراستند. افریدون که سردار لشکر اردشیر بود چنین گفت که گل دریا حین بزم شراباهل رزم سرهای شجاعان است. گویند سیصد سر از ابطان و شجاعان اصفهان همراه داشت،حاضر ساختند."
گویا به این زبان و لغت بیان نمود که "هرایند خرن آفرینان سر" یاهرآئیند خرن آفرینان سر (تاریخ قم ص 77) و بدین جهت به نیان سر (تاریخ قم ص 78)موسوم شد و از کثرت استعمال نیاسر میگویند؛ زیراکه "فی" به زبان فارسیان عجم بعضیشجاع و "نیان" جمع "نی" است و "افر" کلمهی رابطه است که به زبان فرس "بر" میگویند و "هرایند"؛ یعنی "آرایند" و "خرن"؛ یعنی "مجلس" است.
ترجمهی این جمله آنکهبیارایند مجلس ما را پسر شجاعان.
خلاصه پس از سه روز فرمان داد تا بر فراز کوههمان باغ و تالار را بنا کردند و در اطراف و نشیب آن ریهی بزرگ بنیاد نمودند و درسمت غربی چشمهی نیاسر چار طاقی آتشکدهای از سنگ تراش بنا نمادند.
چهار ده ذرعدر چهارده ذرع که بالفعل بدون خرابی و در سمت برپا و معروف است به آتشکده اردشیر(تاریخ کاشان ص 89، 88.)
نیاسر چندین محله داشته است که موسوم به درب کوشک، بابقصر، تالار، سرقلعه، سرکوجه، سرکمر، بیشه، بیدکاب، رود آب، چالقاب و ...است که دلیل بر بزرگی آن و جلالت قدر نیاسرمیباشد.
آیین نیاسر، تجلی عشق و ایمان
آیین نیاسر سابقه در تمدن و تلاش ساکنین آن دارد. سرزمینایران پهنه‌ای آیینی است و منطقهی نیاسر یکی از آیینی‌ترین نقاط این سرزمیناست. سرزمین آب و آیین، نور و نیایش، خاک و خلوص، باد و برکت، عشق وایمان.
آیین منطقهی نیاسر آمیخته با میراث گرانبهای باستان و اعتقادات مذهبیاست. در سرزمین خداپرستانی که پرستش خداوند را به پیامبریِ زرتشت آغاز کرده وایمان را با اسلام آوردن به کمال رسانده‌اند، آیین ریشه‌ای بس کهن دارد.درجای جای نیاسر، در رفتار و آداب و رسوم مردم، در شادی‌هایشان، در جشن‌هایشان، دراندیشیدن و ساختن و زیستن آنها و بر سر مزارهای عزیزانشان، در همه جا می‌توان ردّپایی از آیین را دید. میراث باستان نیاسر از غار شگفت‌انگیز رئیس گرفته تاچارتاقی نیاسر با آیین مردمان آن عجین است. اعیاد و جشن‌های ملی آنان همچون؛نوروز، شب یلدا، چهارشنبه‌سوری و سیزده‌بدر و اعیاد مذهبی‌شان مانند؛ عید مبعث، نیمهشعبان و عید قربان و مراسم سوگواری سالار شهیدان، مراسم آیینی ـ مذهبیقالیشویان، مراسم نخل گردانی در بیست و یکم رمضان و بسیاری از مراسم دیگر ریشه ومحتوایی آیینی و اعتقادی دارد و این شاخصهی هویت ملی است و در سرزمین ایران، همواره دربستر زمان و در پهنهی مکان مردمانی بوده‌اند که خوب می‌اندیشیدند، خوب می‌ساختند وخوب می‌زیستند و آنگاه که چشم فرو بسته و رخت از این جهان بر می‌بستند، میراثیماندگار را از خویش به یادگار می‌گذاشتند.
آنچه امروز تحت عنوان میراث فرهنگینمود عینی و کالبدی یافته است، تبلور آیین و فرهنگ مردمانی است که تفکر و پژوهش آنانسان امروزی را مسحور می‌سازد. هر آنچه از پیشینیان مانده سراسر رمز و راز وشگفتی است. آنچه مانده کالبدی بیجان نیست و روح حاکم بر آن، اعتقادات، باورها،سنت‌ها و آیین هر جامعه است که دست ساخته‌های آدمی همچون بسیاری زمینه‌های دیگر محلتجلی آن است. بدین ترتیب حضور این روح جانبخش را در صنایع دستی کهن مکان‌های چوننیاسر نمی‌توان نادیده انگاشت، هر چند که این حضور امروزه به شدت رنگ باخته و دربسیاری موارد رو به نابودی می‌رود. در کوچه پس کوچه‌های نیاسرکه قدم می‌زنیم،شاید اولین چیزی که نگاه را به سوی خود میبرد، درب منازل است با دو "کوبه"؛ یکیمردانه، دیگری زنانه، جهت رعایت سنت، حفظ حریم خانه، احترام به امنیت حضورزن.در کنار "کوبه ها" گل‌میخ‌های آهنی جا خوش کردهاند، گل‌میخ‌هایی درآمده بهصورت گل‌های "هشت پر"، "دوازده پر"، "شانزده پر"، "بیست و چهار پر"، که همگی نشانگرحضور "آناهیتا"، الههی آب‌ها از گذشته‌های دور در زندگی آدمی هستند.
این گل‌هابر روی سنگ مزارها نیز حاضرند و گاهی نیز به شکل ظرف کوچک آب، تا پرندگان بنوشند،گرچه برخی عنوان میکنند که این حفره‌های کوچک محل گذاشتن شمع است. "شمسه"؛ نمادخورشید، مظهر پرستش مهر پرستان، در میان گل‌های قالی نشان دادهمی‌شود. پنجره‌های چوبی مشبک نیز گاه به شکل شمسه درآمده‌اند و شیشه‌هایشفافشان، نور خورشید را به اهل خانه پیشکش میکنند. "کبوتر"؛ پیک آناهیتا برروی سنگ‌مزار نشسته است، ظرف کوچک آب را شاید با خود آورده و برای انسان آرمیده درزیر سنگ از بازماندگان طلب مهرورزی می‌کند.
گشت و گذار در دنیای صنایع دستینیاسر ما را به شگفتی وا می‌دارد، که چگونه آیین‌ها و سنت‌ها از اینهمه سال‌هایدور، راه پیموده و به اینک رسیده‌اند؟ چه طور نیاکان ما به باور‌هایشان شکلبخشیده‌اند و آنچه که می‌ساختند با اندیشه‌های دینی و اعتقادی‌شان پیوند داشته است؟
صنعت و معدن
در نیاسر آنچنان که شایسته است صنعت پیشرفت نداشته است. اغلبمردم به کشاورزی و دامداری مشغول هستند، مشاغل شخصی و قالیبافی در منازل از کارهایدیگر است. اکثر جوانان در کاشان و در شرکتهای متفاوت کار میکنند و عدهای نیزدر دانشگاهها و یا مشاغل دولتی مشغول هستند. در نیاسر به جز کارخانهی فرش افضل - دنا کاست و ایران گلاب که کارکنان محدودی دارند صنایع دیگری وجود ندارد. ازمهمترین مشاغل فصلی در نیاسر در فصل بهار، گلابگیری است که تمامی مردم شهر را به خودمشغول مینماید. گلابگیری و گل چینی از عمده فعالیت مردم در این فصل میباشد. وجود معادن سنگ و یک معدن خاص که پودر آن در کندن چاههای نفت مورد استفادهقرار میگیرد، نیز بخشی از فعالیت بخش معدن است.
ماسه شویی از دیگر صنایعاست که جدیداً در حوالی شهر شروع به فعالیت نموده است. وجود مرغداریهای گوشتی وتخمگذار در نیاسر نیز باعث فعالیت عدهای در این زمینه شده است.
کشاورزی و دامداری
دامداری در همان نگهداری از گاو و گوسفندان خانگی میباشدو فقط در زمینهی مرغداری عدهای فعالیت مینمایند که حدود ده مرغداری در نیاسر وجوددارد و اما کشاورزی به شیوهی سنتی در نیاسر رواج دارد. نیمی از زیبایی نیاسرمرهون تلاش کشاورزان است که فضایی سرسبز را به نیاسر هدیه کردهاند. محصولاتنیاسر شامل؛ گردو، بادام، گندم، جو، انجیر، انار، آلوچه، زردآلو، قیصی، انگور،سبزیجات، کاهو، خیار، پیاز، گوجه، کدو و کالک و سیب زمینی میباشد، اما معروفترینمحصول نیاسر گلاب و عرقیات گیاهی نیاسر است.
معماری نیاسر، سراسر رمز و راز
تاریخ معماری نیاسر با معماری آیینی آغاز گشته و با فراز ونشیب‌هایی تا به امروز ادامه یافته است. معماری نیاسر از نظر تاریخی به چهاردورهی متمایز قابل دسته‌بندی است.
1. دورهی اول؛ معماری آیینی است که تبلور آن در غاردست‌ساز رئیس قابل مشاهده است. غاری که در واقع معبدی بوده متعلق به پیروان آیینمیترا (خدای ایران باستان) و به احتمال، قدمت این معبد به اوایل دوره پارت‌ها برمیگردد. دهنه اتاق‌های غار به جز یکی از آنها ساختهی دست انسان است. البته درکنده‌ها (حفره‌های صخره‌ای) در زیر سطح محلاتی چون رودآب، نشانه‌هایی از دخالتانسان وجود دارد.
2. دورهی دوم؛ معماری باستانی، تنها نمونهی شناخته شدهمعماری باستانی، چارتاقی است که بر اساس تقویم نجومی بنا شده و مربوط به اواخردوره پارت‌ها یا اوایل دوره ساسانی است که به نظر می‌رسد به معابد آناهیتا در نقاطیمثل پای چشمه وجود داشته که از بین رفته است. هر چند که معماری آیینی در دوره‌هایپس از احداث غار نیز تداوم یافت؛ اما احداث غار در زیرزمین بهانه‌ای است برای تمایزآن از معماری حجمی در روی زمین.
3. دورهی سوم؛ معماری پس از ورود اسلام به ایراناست. تاکنون نشانه‌هایی از معماری دوره‌های صفویه، زندیه و قاجاریه شناساییشده‌اند.
4. دورهی چهارم؛ معماری معاصر است که از اوایل دورهی پهلوی شروع شده و تا بهامروز ادامه یافته است.
در شهر نیاسر تنها نشانه‌هایی از بناهای با ارزش دورهیمعاصر را می‌توان یافت که عبارتند از:
· ساختمان مدرسه شهید عسجُدی
· چند سردرب
· خانهآریانپور
معماری نیاسر از نظر گونه‌بندی فضاها نیز قابل تقسیم است، مانند؛معماری معابد یا آیینی، شامل غار رئیس و معابد آناهیتا که از بینرفته‌اند.
معماری مذهبی که نمونه‌های عالی آن مساجد شهر از جمله فضاهای مذهبیمحله رودآب هستند.
معماری دفاعی که نمونهی باقی‌مانده برج چاله‌قاب است و ازدروازه‌های محلات و برج سرکمر، اثری نیست.
معماری کوشک شامل؛ بناهایی چون کوشکباغ تالار و کوشکِ (خانه) بروجردی‌ها میباشد که آخرین نشانه معماری دورهی قاجار درنیاسر است.
معماری مسکونی شامل؛ خانه‌های پلکانی سرکمر، واحدهای همسایگی محلهرودآب و برخی بناهای با ارزش دیگرست.
معماری فضاهای عمومی شامل؛ خانه‌ها،آسیا‌ب‌ها و حمام‌ها است که نمونه‌هایی از آنها باقی مانده است، مانند آسیاب و حمامصفوی پای آبشار.
معماری مزارع شکل ویژه‌ای از معماری است که شامل چند بنای خصوصیو عمومی، سلخ (استخر آب)، قنات، فضاهای باز و ارتباطی و گاهی حمام و مسجد است. ازجمله بناهای شاخص موجود در مزارع نیاسر، بنای 15دری سورآباد است.
جاذبه‌های طبیعی
· چشمهی اسکندریه
· چنار پای چارتاقی
· چنار روداب
· چنار بید کاب
غار نیاسر
این
غار از عجائب و نوادر آثار باستانی است. درحدود 1800 تا 2000 سال قبل در
دل کوه کرکس و برفراز تپههای آهکی مشرف بر نیاسر کاشان و احتمالاً با
مقاصد آیینی و مذهبی به صورت تونل سنگی پرپیچ و خم با ابزارهای ابتدایی
کنده شده است. غار نیاسر کاشان شامل مجموعهی زیرزمینی و پیچیدهای است که
از راهروهای تنگ و طولانی و اتاقها و چاههای متعددی تشکیل شده و دسترسی به
اعماق آنها بدون بهرهگیری از وسایل پیشرفتهی امروزی ممکن نیست. این غار
که به "سوراخ رئیس" یا "غار ویس" شهرت دارد قرنها نامکشوف ماند و در هیچ یک
از متون تاریخی و آثار تحقیقی قرون اخیر به رغم ذکر سایر بناهای تاریخی
منطقه نظیر آتشکده نیاسر (بنا شده توسط اردشیر بابکان مؤسس سلسله ساسانیان)
مورد اشاره قرار نگرفته است. از شگفتیهای این غار انسان ساخت بودن آن
است. کمبود هوا در هیچ نقطهای از آن احساس نمیشود و حتی در عمیقترین
نقاط آن عمل تهویه به طور طبیعی انجام میگیرد. یکی از فرضیات در مورد
منشاء تاریخی این غار بیانگر این است که در ساخت آتشکدهی نیاسر از سنگهای
تراشیده شده حاصل از کندن غار استفاده شده است. احتمالاً زمان حفر غار پیش
از احداث آتشکده بوده است.
آتشکده نیاسر
آتشکدهنیاسر، یکی از آثار تاریخی شهر نیاسر در بیست کیلومتری غرب کاشان است. پژوهشگران این بنا را از سازه‌ای از اواخر دوران اشکانی و یا اوایل دوران ساسانی می‌دانند. برای این بنا کاربریهای گوناگونی همچون نشان راهیابی، بنای یادبود، آتشگاه و قبر بزرگان مطرح شده بود.
رضا مرادی غیاث‌آبادی، اخترباستان شناس، در سال ۱۳۸۰ و در کتاب "نظام گاهشماری در چارتاقی‌های ایران" فرضیه کاربری تقویمی آنرا مطرح کرد. غیاث آبادی معتقد است: "این بنا کارکردی تقویمی دارد و به گونه‌ای ساخته شده که طلوع و غروب خورشید در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال از یکی از روزنه‌های آن دیده می‌شود. بنای چارتاقی نیاسر به مانند دیگر چارتاقی‌های منفرد ایران بدون وجود بناهای دیگر در اطراف آن ساخته شده و دقت محاسبات تقویمی آن بیش از بناهای دیگر تقویمی در جهان است که گاه تا سه درجه خطا دارند."
در صورت پذیرش این نظریه، پیدا شدن کاربری تقویمی احتمالی برای این بنا در تضاد با کاربریهای دیگر مثل بنای یادمانی و آتشکده نیست. چون در معماری ایرانی بسیاری از بناها کاربری چندمنظوره دارند و در ضمن به کارگیری واژه چارتاقی تنها ناظر بر ویژگی‌های معماری بنا و نه کاربری آن است. به پیشنهاد و پیگیری ایشان هرساله مراسم دیدار و بررسی میدانی از طلوع خورشید در چارتاقی نیاسر در نخستین روز هر فصل سال در کنار این بنا برگزار می‌شود. به هر حال هنوز ابهاماتی در این مورد وجود دارد و برخی نسبت به این کاربری تردید دارند.
این بنا با قدمتی نزدیک به دو هزار سال با شمارهی ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده‌است
